Tünel yalıtımı, tünel delgisi yapıldıktan sonrası, zeminin geçici iksa yöntemleri ile desteklenmesi sonrası iç kaplama ile arada kullanılan ürünler ile zeminden gelen suyun tünelin kullanım alanına gelmesini engellemek amacıyla yapılan yalıtım uygulamasıdır. Bu standart kapsamında NATM, düşük basınçlı ve yüksek basınçlı tüneller ile aç kapa tüneller için örnek kesitler ve bu kesitlerde kullanılan membranların karakteristik özellikleri tanımlanmaktadır. 1983 de DIN 16938 standardı PVC-P tipi membranların karakteristik özellikleri ve testleriyle ilgili yayınlanmıştır. Bu standart o yıllarda üretimlerin ve testlerinin standartlaştırılmasını sağlamıştır. Türkiye’de Karayolları Genel Müdürlüğü bu standarda istinaden PVC membranlar için şartname oluşturmuş ve 2006 yılında yayınlamıştır. Ancak teknolojik gelişmeler, farklı tip malzeme ve metodlarla ürünlerin oluşması bu ürünlerin kullanım alanlarındaki ihtiyaçların farklılaşmasıyla EN kapsamında harmonize farklı ürün ve uygulama standardı yayınlanmıştır.
TS EN 13361 Geosentetik bariyerler – Rezervuarların ve barajların inşasında kullanım için gerekli karakteristikler
TS EN 13362 Geosentetik bariyerler – Kanalların inşasında kullanım için gerekli karakteristikler
TS EN 13492 Geosentetik bariyerler – Sıvı atık depolama yerleri, aktarma istasyonları veya ikincil depoların inşasında kullanım için gerekli karakteristikler
TS EN 13493 Geosentetik bariyerler – Katı atık depolama ve bertaraf yerlerinin inşasında kullanım için gerekli karakteristikler
TS EN 15382 Geosentetik bariyerler –Ulaşım altyapısında kullanım için gerekli karakteristikler
TS EN 13956 Su Yalıtımı İçin Esnek Levhelar – Çatılarda Su Yalıtımı için Plastik ve Lastik Levhelar Tarifler ve Özellikler
TS EN 13967+A1 Esnek levhalar – Su yalıtımı için – Bodrum katlarda bohçalama yalıtımında kullanılan plastik ve lastik levhalar da dâhil plastik ve lastik rutubet yalıtım levhaları
TS EN 13658 Plastik ve Kauçuk esaslı sentetik örtüler – Çatı ve Temellerde Su Yalıtımı İçin Kullanılan – Uygulama Kuralları
TS EN 13491 Geosentetik bariyerler – Tünellerin ve ilgili yer altı yapılarının inşasında kullanım için gerekli karakteristikler Bu standartlarda çeşitli hammaddelerden üretilmiş ürünlere yer verilmiş ve farklı hammaddeler için üretim kontrol ve ürün karakteristikliklerinin neler olması gerektiği detaylı şekilde ele alınmıştır. Bu yazı kapsamında polimer GBR-P grubundaki membranların TS EN 13491 kapsamında tünel ve yeraltı yapılarının inşasında kullanımı için karakteristik özelliklerine yer verilmiştir. Bu standart TSE bünyesinde Türk standardı olarak yayınlanmıştır.
GBR-P: polymeric geosynthetic barrier – Polimerik bariyerler GBR-B: bituminous geosynthetic barrier- Bitümlü bariyerler
GBR-C: clay geosynthetic barrier- kil bariyerler GBR-P polimerik bariyerler grubunda PE-HD, PE-LLD, PE-VLD, TPO, FPO, PVC-P, EPDM membranlar mevcuttur.
Geosynthetic barrier in a drilled seepage water tunnel – Delme tüneller sızıntı sular için yalıtım Geosynthetic barrier in a drilled pressurized water tunnel – Delme tüneller basınçlı sular için yalıtım Geosynthetic barrier in a cut and cover seepage water tunnel – Aç/Kapa tüneller sızıntı sular için yalıtım
Geosynthetic barrier in a cut and cover pressurized water tunnel – Aç/Kapa tüneller basınçlı sular için yalıtım. İçin örnek kesitler verilmiştir. Sızıntı sular için yalıtım tünel üst ve yanlardan gelen suyu yan drenajlara yönlendirilmesi şeklindedir. Basınçlı sular için yalıtım kesitin tamamını kaplayarak kesite su girişinin önlenmesine dayanır. Kalınlık: Her üretim gününde en az 1 adet olarak tanımlanmış “mm” cinsinden sonuç veren bu test EN ISO 9863-1’e göre ürün enine göre yayılı ve şaşırtmalı şekilde alınan 10 adet numune üzerinden test edilmektedir. Beyan kalınlığının minimum ortalamasının kontrolü içindir. Şartnamelere göre en düşük ölçüm değerinin de kontrolü sağlanmış olur. Eski standartlarda %5 toleransı olan ve en düşük ölçümün beyan değerinden %15 altına izin vermiştir. Yeni makineler ile en düşük ölçümün ortalamanın %5’i ve ortalamada %2 civarı toleranslara kadar iyileşmiştir. Kesit birim mukavemetinin kalınlık ile çarpımından gelen kesit mukavemetinin alt limitinin belirlenmesi açısından kullanılır. Birim Kütle: Ürünün ortalama birim ağırlığının “g/m2” olarak belirlenmesi ve kontrolü için kullanılmaktadır. EN 1849-2’ye göre uygulanır. Sıvı geçirimsizliği: EN 14150’ye göre “m3/m2/d” cinsinden sonuç veren bu test ürünün kesit alanından günde geçen su miktarının belirlenmesi için yapılmaktadır. Pratik olarak bu ürünler geçirimsiz olup test sonucundan 10-6 mertebesinde sonuçlar vermektedir. Bu test formül ve üretim metodu değişmediği sürece 5 yılda 1 adet yapılmaktadır. KTŞ şartnamelerinde ve eski standartta ise TS EN 1928 Method B’ye göre 4 bar -10 bar gibi basınçlar altında 24-72 saat sızdırmazlık kontrolü yapılan şartname ve testler yapılabilmektedir. Çekme mukavemeti: EN ISO 527-3 tip 5 numune ile yapılan bu test sonucu N/mm2 cinsinden birim kesit mukavemeti bulunmaktadır. Her üretim gününde en az 1 adet yapılır. Malzemenin öz mukavemetinin belirlenmesi ve takibi için önemlidir. Bu değerdeki değişkenlik ve eksikler membran hamurunun homojen olmaması veya makinede değişken kesitlerin oluşmasından kaynaklanmaktadır. Uzama: Çekme testinde mukavemet ile uzama değerleri de bulunmuş olur. Bu değer de yine ürünün genel kalitesinin bir göstergesidir. Uygulama yerinde uzama ürünün kopma durumundaki limitini belirler. Daha fazla uzama ürünün daha zor şartlara dayanıklı olması ve daha yüksek deformasyon kapasitesinin olduğunu gösterir. Statik delinme: EN ISO 12236’ya göre günde en az 1 adet yapılan bu test kN cinsinden sabit hızla bir çember içine sabitlenmiş ürünün metal bir delme başlığı ile delinme yükünü gösterir. Bu test ürünün serildiği çeşitli çıkıntı ve girinti yüzeylere uyum sağlaması sırasında karşı koyduğu yük ve deformasyon kapasitesini belirler. Püskürtme beton yüzeyler düz olmadığından iç kaplama betonu yapılırken beton basıncı ile yüzeye doğru basınç görür. Delinme yükü yüksek olan ve deformasyon kapasitesi yüksek olan ürün daha zor zarar görür ve yalıtım kapasitesini korur. Yırtılma Dayanımı: ISO 34-1 standardına göre yamuk yırtılma olarak tanımlanan test kN/m cinsinden sonuç vermektedir. Bu dayanım ürünün rondela kaynağından veya küçük bir delikten yük ile yırtılmasının ilerlemesine karşı gösterdiği direnci gösterir. Bu değerin yüksek olması ürünün yırtılmasının zorlaşması veya küçük bir deliğin büyüme durumunu kontrol altında tutar. Yangın davranışı: Bu test zorunlu test olup malzemenin alev ile karşılaştığı durumdaki davranışını yapı malzemeleri yönetmeliği gereği EN ISO 11925-2’ye göre beyan edilmesi içindir. Uygulama kesitinde ürün direkt alev ile kaşılaşmamaktadır. Uygulama anında oluşabilecek bir yangın durumunda alev ile temas edebilir. Ayrıca dayanıklılık testleri yapılmakdatır. EN 12224’e göre açık hava direnci stoklama durumunda ürünün karakteristik davranışı için yapılmaktadır. EN 14575’e göre oksidasyon testi uygulama yerinde toprak ve suya karşı dayanıklılığını mukavemetinin azalma durumu üzerinden değerlendirilir. Hammadde veya karışımı uygun olmayan ürünler bu test sonucunda daha kısa süre içinde mukavemet kaybeder. EN 14576’ya göre çevresel gerilme çatlağı oluşumu PE grubu ürünlerde önemli olup yoğunluğu 0,92 gr/cm3 den büyük ürünlere uygulanmaktadır. 0,92 den küçük olan PE ürünler daha yumuşak ve esnek olduğundan bu etki altında herhangi bir çatlak oluşmadığı için test uygulanmasına gerek duyulmamaktadır. EN 12225’e göre mikroorganizmalara karşı direnç değerlendirilmekte olup PE grubu polimer membranlar doğal dayanıma sahiptir. Köke maruz kalabilecek sığ aç kapa tüneller için CEN/TS 14416’ya göre kök dayanıklılığı testi gerçekleştirilebilir. PE membranlar öz hammadde özelliği olarak köke karşı dayanımlı olmaktadır. Dayanıklılık testleri için formül ve üretim değişikliği yoksa 5 yılda 1 yapılması önerilmektedir. Bu çalışmalara göre ürün için talep edilen özellikler şartnameler ile sınır değerler projeye uygun talep edilmekte ve üreticiler buna göre ürün karakteristiklerini beyan etmektedir. PVC olan ürünlerin mukavemet ve uzama özellikleri PE olan membranlardan bir miktar daha düşük olmaktadır. Ayrıca PE membran üretiminde kullanılan hammadde ve katkılar PVC üretiminde kullanılanlardan daha az duman ve zehirli madde içermekte olup insan sağlığının kritik olduğu uzun ve derin tünellerde PE ve TPO grubundaki membranlar daha çok tercih edilir.
Serkan Sarı Umur Kalaycı Ürün Teknik Müdürü Genel Müdür Yardımcısı
Türkçe
English
Deutsch
Русский
